Zum Inhalt springen

Stimmlose palatale Frikativ

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Stimmlose palatale Frikativ
IPA-Nummere 138
IPA-Zeiche ç
IPA-Bildli
Teuthonista X
X-SAMPA C
Kirshenbaum C
Hörbiispiil/?

De stimmlosi palatali Frikativ (au „ich-Luut“) isch e Konsonant vo de mänschliche Sprooch. Er isch als Phonem relativ sälte, ùn chùnt nùmme in öbe 5% vo allene Sprooche vor[1]. Als Allophon vo [x] oder [j] isch er wyter verbreitet. S Zeiche im IPA defür isch [ç], ùn in dr Teuthonista es grosses X. In ere strängi Usslegig vo dr Dieth-Schryybig schryybt mer defür ĉh.

Sprooch Wort IPA-Transkription Bedütig Bemerkig
Alemannisch Oberelsässisch d' Milch Gsw-oberelsässisch (Zìllesa)-d' Milch.oga [tmɪlç] ‚d Milch‘
Liachtaschtänerisch (Trisabärg) Èicha Triesenberg 2 - Èicha.ogg [ˈaɪ̯çɐ] ‚Eiche‘
Deil vùm Oberrhyynalemannisch[2] ich [ɪç] ‚ich‘
Oberschwäbisch Kicha Swg-oberschwäbisch-Kicha.ogg [ˈkʰɪçɐ] ‚Chùchi‘
Ùnterelsässisch s Bächel Gsw-unterelsässisch (Sulz unterm Wàld)-'s Bächel.oga [spæçl̩] ‚s Bächli‘
Walliserdütsch chennu ? ‚kenne‘
Hochdütsch dicht De-dicht.ogg [dɪçt] ‚dicht‘
Frankoprovenzalisch Greyerzerisch la hyà Frp-greverin-la_hyà.ogg [laçɑ] ‚dr Raam‘
Änglisch huge En-us-huge.ogg [çuːdʒ] ‚riisig‘ Allophon vo /h/; in mangi Dialäkt im Oschte vo de USA au abgfalle.
Assamesisch সীমা/xima [çima] ‚Gränz‘
Aserbaidschanisch[3] mangi Dialäkt çörək [tʃœˈɾæç] ‚Broot‘ Allophon vo /c/.
Dänisch Standard pjaske [ˈpçæsɡ̊ə] ‚spritze‘ Cha au [ɕ] sy.Basbøll (2005:65–66)
Finnisch vihko [ˈʋiçko̞] ‚Heftli‘ Allophon vo /h/.
Haida xíl [çɪ́l] ‚Blatt‘
Isländisch hérna [çɛrtna] ‚do‘
Irisch-Gälisch a Sheáin [ə çaːnʲ] ‚Johann (vokativ)‘
Japanisch[4] Kanji:人/hito [çito] ‚Person‘ Allophon vo /h/ vor /i/.
Kabylisch il [çil] ‚abmässe‘
Koreanisch Hangul:힘/him [çim] ‚Sterchi‘ Allophon vo /h/.
Neugriechisch χιόνι} [ˈço̞ni] ‚Schnee‘
Niiderländisch Standard Northern wiegje [ˈʋiçjə] ‚Wiege‘ Allophon vo /x/ vor [j] für mangi Sprecher.[5]
Norwegisch städtischs Oscht-Norwegisch kjekk [çe̞kː] ‚hübsch‘ Cha au [ɕ] sy; bi jüngre Sprecher viilmool mit [ʂ] verschmùlze.[6]
Paschtunisch Ghilzai ùn Wardak Dialäkt[7] پښه [pça] ‚Fuess‘
Rumänisch Walachischi Dialäkt(Muntenisch) fir [çir] ‚Faade‘ Allophon vo /f/ vor [i].[8] [f] im Standardrumänische.
Russisch Standard[9] твёрдый/tvjordyj Ru-твёрдый.ogg [ˈt̪ʋʲɵrd̪ɨ̞ç] ‚hard‘ Ei mööglichi Ussprooch vo /j/.
Schottisch-Gälisch[10] eich [eç] 'Rösser'
Spanisch Chilenisch[11] mujer [muˈçe̞ɾ] Frau Allophon vo /x/ vor Vorderzùngevokal.
Ungarisch[12] kapj [ˈkɒpç] ‚übecho (Imperativ)‘ Allophon vo /j/ zwüsche eme stimmlose Obstruent en ere Wortgränz.
Wallonisch texhe [tɛç] ‚lisme‘
Walisisch hiaith [çaɪ̯θ] ‚Sprooch‘ Chùnt in Wörter vor, wo en /h/ zur Hiatustilgig vor /j/ vorchùnt. So wird uss jaɪ̯θ iaith ‚Sprooch‘ ei hiaith ‚ihri Sprooch‘.[13]
  1. Ladefoged, Peter; Maddieson, Ian, The Sounds of the World's Languages, Oxford: Blackwell, ISBN 0-631-19815-6. pp.167–68
  2. Am Kaiserstuehl sin Wyhl un Saschbe d'nördlichschte Dörfer, wo kei [ç] hen, lueg doo; Syte 197
  3. Damirchizadeh, A (1972), Modern Azerbaijani Language: Phonetics, Orthoepy and Orthography, Maarif Publ. pp.96
  4. Okada, Hideo (1991), "Phonetic Representation:Japanese", Journal of the International Phonetic Association 21 (2): 94–97
  5. Collins & Mees (2003:191)
  6. Kristoffersen (2000:23)
  7. Michael M.T. Henderson, Four Varieties of Pashto
  8. Pop (1938:30)
  9. Yanushevskaya & Bunčić (2015:223)
  10. Oftedal, M. (1956) The Gaelic of Leurbost. Olso. Norsk Tidskrift for Sprogvidenskap.
  11. Palatal phenomena in Spanish phonology (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/etd.fcla.edu Page 113
  12. Siptár, Péter; Törkenczy, Miklós (2007), The Phonology of Hungarian, The Phonology of the World's Languages, Oxford University Press
  13. Ball & Watkins (1993:300–301)
  Konsonante Lueg au: IPA, Vokale  
Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalv. Retroflex Alveolopalatal Palatal Velar Uvular Pharyngal Epiglottal Glottal
Nasal m ɱ n ɳ ɲ ŋ ɴ
Plosive p b t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ  Schnalzluut  ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ ǃ˞
Affrikat p̪f b̪v ts dz ʈʂ ɖʐ ɟʝ kx ɡɣ ɢʁ  Implo­siv  ɓ ɗ ʄ ɠ ʛ
Frikativ ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ɕ ʑ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ  Ejektiv  ʈʼ ʂʼ q͡χʼ
   Approximante    ʋ ɹ ɻ j ɰ θʼ ɬ’ ʃʼ ɕʼ χ’
Vibrante ʙ r ɽr ʀ t͡θʼ t͡sʼ t͡ɬʼ t͡ʃʼ ʈ͡ʂʼ c͡ʎ̝̥ʼ k͡xʼ k͡ʟ̝̊ʼ
Flap/Tap ѵ ɾ ɽ co-artikulierti Frikativ  ʍ w ɥ ɫ
lat. Frikativ ɬ ɮ co-artikulierti Plosiv  k͡p ɡ͡b ŋ͡m
lat. Approximante l ɭ ʎ ʟ
Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt.